نشست کرونا و سوژه‌های میان‌رشته‌ای در زبان‌شناسی برگزار شد

به گزارش خبرگزاری مهر، به مناسبت هفته‌ی پژوهش پنل «کرونا و سوژه‌های میان‌رشته‌ای در زبان‌شناسی» روز گذشته، یکشنبه ۲۳ آذرماه ۱۳۹۹ برگزار شد. در این پنل ۵ سخنران به ترتیب توسط علیرضا قلی فامیان، شهرام مدرس خیابانی، آتوسا رستم‌بیک، مسعود قیومی و حوریه احدی ارائه شد؛ در ادامه چکیده‌ای از سخنرانی این افراد در ادامه می‌آید؛

کرونا به مثابه سوژه‌ای چندرشته‌ای، علی رضاقلی‌فامیان، پژوهشکده‌ی زبان‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

صدها سال مرزبندی دانش منجر به شکل‌گیری و استحکام نهادهای علمی‌ای شده است که از آنها با عنوان رشته یاد می‌کنیم. هر رشته، اصطلاحات، اهداف، روش‌شناسی آموزشی و پژوهشی و حتی مسائل و دغدغه‌های معینی دارد. در چند دهه اخیر، اما، جوامع مختلف با مشکلات پیچیده‌ای روبرو شده‌اند که تصور حل آنها در چارچوب فقط یک رشته واحد کاملاَ غیرممکن می‌نماید. امروزه، کمتر کسی بر این باور است که مهار نسبی بیماری‌ای همچون ایدز صرفاً توسط اعضای جامعه پزشکی انجام شده است. همچنین بعید به نظر می‌رسد که کسی مواجهه با مخاطرات فزاینده محیط زیست را صرفاً وظیفه متخصصان محیط زیست بداند. پیچیدگی معضلات جوامع بشری، به خصوص در چند سال‌های اخیر به حدی است که محققان برای توصیف و تحلیل آنها به طرح مفاهیمی مانند «نظریه پیچیدگی» و «نظریه آشوب» متوسل شده‌اند و البته مهم‌ترین پاسخ نهادهای علمی و حتی اجتماعی و سیاسی به مشکلات این جهان پیچیده و پرآشوب یک چیز بوده است: چندرشتگی. اپیدمی کرونا از نظر ماهیت ویروس عامل، نحوه گسترش و پیامدهای چندجانبه مهار آن تقریباً تمام خصوصیات یک پدیده پیچیده و آشوب‌ناک را داراست و دقیقاً به همین علت بایستی با آن به مثابه سوژه‌ای چندرشته‌ای مواجه شد. البته این به معنای از دست رفتن استقلال نظری رشته‌ها نیست. در گفتمان چندرشته‌ای، هر رشته هویت نظری و شیوه‌های پژوهشی خود را حفظ می‌کند و تخصص در هر رشته اصطلاحاً محترم شمرده می‌شود.

به این ترتیب، فعالیت‌های چندرشته‌ای که اغلب از جنس کاربردی و با رویکرد مبتنی بر هم‌افزایی انجام می‌گیرند، می‌توانند به صورت مستقل یا در کنار هم و تلفیقی دنبال شوند. در جستار حاضر، ضمن مرور برخی دستاوردها در زمینه رویکرد چندرشته‌ای به بیماری‌هایی مانند نارسایی قلبی و ایدز، به ضرورت توجه به یافته‌های رشته‌هایی نظیر زبان‌شناسی، روان‌شناسی و نیز محصولات هنری و ادبی برای مهار و حتی درمان کرونا می‌پردازیم. از آنجا که یکی ازچالش‌های مطالعات چندرشته‌ای، واژگان و اصطلاحات متفاوت رشته‌هاست، بر نقش زبان‌شناسی به طور عام و حوزه اصطلاح‌شناسی به طور خاص تأکید می‌شود، به ویژه از آن رو که تعامل اثربخش صاحب‌نظران رشته‌های مختلف مشروط به برقرار ارتباط گفتمانی دقیق و مطلوب است.

تحلیل پیکره بنیاد اخبار مرتبط با بیماری کووید ۱۹ در مطبوعات ایران، مطالعه موردی: مقایسه دو خبرگزاری همشهری آنلاین و ایسنا، شهرام مدرس خیابانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج

در پژوهش حاضر به تحلیل پیکره‌بنیاد اخبار مرتبط به بیماری دنیاگیر کووید -۱۹ در دو روزنامة همشهری‌آنلاین و ایسنا پرداخته شده است. پیکره پژوهش شامل اخبار مربوط به کووید -۱۹، در این دو روزنامه، در بازة زمانی مردادماه ۱۳۹۹ تا آبان ماه ۱۳۹۹ بوده است که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهیه شده است. برای تحلیل و مقایسة داده‌ها از نرم‌افزار WordSmith استفاده شده است. از سوی دیگر به‌منظور متعادل بودن حجم دو پیکره تلاش شده است که میزان نوع و نمونه در هر دو پیکره تقریباً یکسان باشد؛ براین اساس پیکره همشهری آنلاین شامل ۷۴۰۴۷ نمونه از ۶۶۵۰ نوع و پیکره ایسنا شامل ۷۶۱۸۸ نمونه از ۷۰۴۹ نوع بوده است. مقایسة الگوهای خوشه‌های واژگانی واژة "کرونا" در دو پیکره، حاکی از وجود الگوهای پربسامد مشابه همچون "مقابله با کرونا" و "مبارزه با کرونا" است، با وجود این مقایسة واژه‌های کلیدی بیانگر این است که تفاوت اساسی میان این نوع واژه‌ها به چشم می‌خورد. در حالی که در پیکره همشهری پنج واژة نخست کلیدی صورت‌هایی چون "همشهری"، "رمدسیویر"، A"" ، B"" و "ویتامین" در مقایسه با پیکره ایسنا است، صورت‌های "انتهای"، "صرع"، "کتابخانه"، "جانبازان" و "بشکه" در پیکره ایسنا، پنج واژة نخست کلیدی در مقایسه با پیکره همشهری‌آنلاین بوده و این موضوع بیانگر توجه بیشتر روزنامۀ همشهری‌آنلاین نسبت به موضوع بیماری کووید -۱۹ و مسائل مربوط به آن در مقایسه با ایسنا بوده است.

تحلیل گفتمان پیکره‌بنیاد اخبار همه‌گیری بیماری کوید ۱۹ در مطبوعات ایران، آتوسا رستم بیک، پژوهشکده‌ی زبان‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

تأثیر عمیق همه گیری بیماری کووید ۱۹ بر ایران و جهان از جنبه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی، روان‌شناختی در سطوح فردی و جمعی آنقدر فراگیر و گسترده است که برخی آن را بزرگترین بحران قرن اخیر بعد از جنگ جهانی دوم می‌دانند. در چنین شرایطی این موضوع که رسانه واقعیت را از چه منظری بازتاب می‌دهد و یا بر چه جنبه‌هایی از واقعیت تأکید بیشتری دارد، بر ایجاد اعتماد و آرامش خاطر و آگاه‌سازی و تشویق افراد جامعه به همسو شدن با سیاست‌های دولت برای مدیریت بحران تأثیر غیر قابل انکاری دارد و به همین دلیل شیوۀ پوشش و بازتاب اخبار کرونا در مطبوعات گوناگون داخلی و خارجی مورد توجه اصحاب رسانه، روان‌شناسان، جامعه‌شناسان و زبان‌شناسان در سراسر جهان قرار گرفته است. پوشش رسانه‌ای به باور بسیاری به صورت بالقوه می‌تواند تأثیر گسترده‌ای بر نگرشهای عمومی بگذارد (مککامبز و شاو، ۱۹۷۲). برخی معتقدند که اصحاب رسانه ادراک مخاطبین از بحران را شکل می‌دهند یا در آن تغییر ایجاد می‌کنند و این کار را به چند روش انجام می‌دهند: با میزان توجهی که به یک مسأله نشان می‌دهند، با لحنی که دربارۀ یک موضوع بحث می‌کنند، و با استفاده از چارچوب‌هایی که آن مسأله در آن‌ها ارائه می‌گردد (دامسترا و ولیگنهارت، ۲۰۱۸). با توجه به اهمیت رسانه، در این پژوهش گزارشی از تحلیل پیکره‌بنیاد متن اخبار روزنامه‌های شرق و اعتماد در سه دورۀ زمانی در بازۀ اسفند ۱۳۹۸ تا آبان ۱۳۹۹ ارائه می‌شود. ابزار مورد استفاده نسخۀ ۶ نرم افزار ورداسمیت است. نتایج نشان می‌دهند که اخبار مرتبط با کرونا در دورۀ اول از اسفند ۹۸ تا اردیبهشت ۹۹ بیشتر مورد توجه مطبوعات بوده است و در دورۀ دوم (از خرداد تا مرداد ۹۹) و سوم (از شهریور تا آبان ۹۹) از کانون توجه بودن خارج شده است. در همین دوره واژه‌هایی چون ویروس، بیماری، شیوع، چین، بحران نسبت به دوره دوم و دورۀ سوم بسامد رخداد بیشتری داشته‌اند. مقابله و مبارزه با کرونا پر بسامدترین خوشه‌های واژگانی در اخبار مرتبط با کرونا هستند. تبعات و خسارات اقتصادی و اجتماعی و تأثیر کرونا بر رشد اقتصادی بیشتر از سایر جنبه‌ها از جمله روان‌شناختی مورد توجه قرار داشته‌اند. از میان رشته‌های ورزشی، تأثیر کرونا بر فوتبال بیشتر از سایر رشته‌ها در اخبار بازتاب داشته است. داده‌ها نشان می‌دهد که کودکان گروه مغفول مانده در اخبار مرتبط با کرونا هستند. در اشاره به جنبه‌های روان‌شناختی، امنیت و سلامت روانی پر بسامدترین خوشه‌های واژگانی بوده و بحث دربارۀ جو روانی جامعه و ترس از کرونا بیشتر از سایر مباحث بوده است و به عنوان نمونه به تأثیرات روانی ناشی از تغییر سبک زندگی توجه چندانی نشده است.

پرتال کرونا: ضرورت و کاربرد، مسعود قیومی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

هدف اصلی تأسیس پرتال کرونا، گردآوری اطلاعات مربوط به کرونا در قالب یک سامانه و ارائه تحلیل‌های الگوریتمی انجام‎شده به کاربر جهت تسهیل فرایندِ ارائۀ فراتحلیل از اطلاعات موجود در این پرتال از منظر علوم انسانی و اجتماعی است. در تهیه این پرتال تلاش می‌شود با بهره‎گیری از علم داده و روشمندسازی جمع‌آوری داده‌های مربوط به بیماری کرونا، به مدل‌سازی داده پرداخته شود.

برای جمع‌آوری داده از روش خزش وبگاه‌های خبری استفاده شده‌است و درحال‌حاضر فرایند خزش ۵ وبگاه خبری انجام شده‏است و تا تاریخ ۳۰ آبان ۱۳۹۹ متون خبری از آرشیو این وبگاه‌ها با حجمی بالغ‌بر دو میلیارد و سیصد میلیون واژه تهیه شده‌است. با استخراج اخبار مربوط به کرونا از این داده، پایگاه کرونا حجمی بیش‌از ۴۲ میلیون واژه را در بر گرفته‌است. در این پرتال پیش‌بینی شده‌است پس‌از پیش‌پردازش، پردازش و تحلیل داده به‌صورت الگوریتمی انجام پذیرد و امکانات جستجو و استخراج اطلاعات از این تحلیل‌ها با کمک یک واسط کاربری برای کاربر فراهم آید. تحلیل‌های رایانشی که قرار است در تهیه پرتال تعریف شود عبارت است از الف) دسته‌بندی اخبار کرونا براساس مقوله خبر، ب) خوشه‌بندی اخبار مشابه در یک مقوله خبری براساس تشابه موضوعی، پ) تحلیل رویکرد اخبار و ت) استخراج واژه‌های کلیدی. علاوه‌بر این امکانات، امکان استخراج اطلاعات آماری از واژه‌ها و الگوهای زبانی نیز پیش‌بینی شده‌است.

آموزش مجازی اختلالات گفتارو زبان در دوران کرونا، حوریه احدی پژوهشکده‌ی زبان‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

از زمان آغاز همه‌گیری بیماری کرونا و بسته‌شدن مدارس و مراکز آموزشی، نگرانی‌های والدین و درمانگران باعث تعطیل شدن مراکز درمانی مربوط به اختلالات گفتارو زبان شد. برخی افراد معتقدند چون اختلالات گفتارو زبان با جسم و جان کودک سروکار ندارد؛ تداوم جلسات درمان گفتارو زبان در دوران کرونا ضرورتی ندارد و می‌توان جلسات درمان این کودکان را تا از بین رفتن ویروس و رفع مشکلات تعاملی و برقراری جلسات حضوری درمانی، به تعویق انداخت. اما این نگاه و برخورد با این مسأله کاملاً غلط است، زیرا زمان در یادگیری زبان بسیار مهم است؛ چراکه بسیاری از محققان معتقدند برای یادگیری مؤثر زبان یک دورۀ زمانی خاصی به نام دورۀ حساس زبان‌آموزی وجود دارد که اگر در آن زمان معین یادگیری و فراگیری زبان رخ ندهد، بعد از آن زبان‌آموزی دشوار یا ناممکن می‌شود؛ یعنی یا به سطح مناسبی از زبان دست نمی‌یابد یا اگر درمان زبانی رخ دهد و کودک بتواند به زبان مورد نظر دست یابد، بازهم دوران درمان کودک طولانی‌تر و نتایج ضعیف‌تر خواهد بود. به تعویق افتادن درمان و در نتیجه طولانی شدن درمان هم هزینه‌های درمانی کودک را بیشتر خواهد کرد و هم باعث ایجاد مشکلات ثانویه در سایر ابعاد و یادگیری‌های کودک خواهد شد؛ چراکه داشتن مهارت کامل گفتارو زبان، از پیش‌نیازهای یادگیری‌های دیگری همچون سواد خواندن و نوشتن است و یادگیری خواندن و نوشتن صحیح مبنای یادگیری سایر دروس مانند ریاضیات، تاریخ، جغرافی و … است. بنابراین اگر کودک پنج‌ساله‌ای که وارد پیش‌دبستانی می‌شود، دچار تأخیر زبانی باشد مشکلات آموزشی بسیاری خواهد داشت، زیرا یک کودک پنج ساله باید بتواند از زبان خود برای ارتباط و تعامل مناسب با معلم و… و یادگیری خواندن و نوشتن استفاده کند، حال اگر در خود زبان یعنی درک و بیان زبان دچار نقص یا تأخیر باشد، این تعامل شکل نخواهد گرفت و یادگیری خواندن و نوشتن و به تبع آن یادگیری سایر دروس رخ نخواهد داد. تأخیر در درمان مشکلات گفتارو زبان کودکان علاوه بر مشکلات آموزشی، می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس، خجالتی شدن و نداشتن تعامل درست و مناسب با همسالان و افراد اجتماع شود و صدمات روحی، روانی بسیاری بر کودک وارد کند. بسیاری از این کودکان از مدرسه و محیط آموزشی دل‌زده می‌شوند و تمایلی به ادامه تحصیل ندارند.

علاوه بر لزوم تداوم جلسات درمانی در دوران کرونا، لازم است ارتباط با افراد و همسالان نیز در این دوره ادامه یابد؛ چراکه برقراری ارتباط و تعامل با دیگران نیز از ضروریات رشد زبان است؛ کاهش تعامل با افراد جامعه به‌ویژه همسالان در دوران قرنطینه می‌تواند اثرات بدی بر رشد زبانی کودکان بگذارد. کودکان دارای اختلالات گفتاروزبان باید فرصت‌های ارتباطی مناسبی برای تعامل داشته باشند تا تلاش کنند آموخته‌های خود را در ان موقعیت‌ها و بافت‌های طبیعی زبانی به کار گیرند؛ زیرا بخش عمدۀ یادگیری که شامل کاربرد و تثبیت مواد آموخته شده است نیاز به تعامل و ارتباط با دیگران دارد، در غیر اینصورت آموخته‌ها عملی نخواهند شد و فراموش می‌شوند.

در بسیاری از کشورهای دنیا با توجه به اهمیت تداوم جلسات درمانی، جلساتِ حضوریِ درمان تبدیل به جلسات مجازی شده‌اند و درمانگران سعی می‌کنند با استفاده از برخی از راهکارها از مواد آموزشی و شبکه‌های موجود برای آموزش بهره ببرند. اما والدین و درمانگران دربارۀ استفاده از گفتاردرمانی مجازی یا به طور کلی توانبخشی مجازی نگرانی‌هایی دارند. برای مثال بسیاری از درمانگران برای استفاده از آموزش مجازی اضطراب دارند؛ زیرا فکر می‌کنند نه تنها مهارت و تجربۀ لازم برای آموزش مجازی را ندارند، بلکه مواد آموزشی کافی و مناسبی نیز در اختیار ندارند. بسیاری از درمانگران احساس می‌کنند با وجود زمان کم، نیاز به آموزش‌های فراوانی در این زمینه دارند. والدین کودکان دارای اختلالات گفتارو زبان نیز دربارۀ وابستگی به فضای مجازی و تأثیر جلسات درمان دچار تردید و نگرانی هستند.

این در حالی است که آموزش مجازی این نوع اختلالات از زمان همه‌گیری کرونا رخ نداده است بلکه در چند دهۀ گذشته درمان اختلالات گفتارو زبان به صورت مجازی جایگزین مناسبی برای مواردی بوده است که درمانگران در دسترس نبوده‌اند. درمانگر لازم است اطلاعات لازم برای آموزش مجازی را داشته باشد. هزینۀ تمرین مجازی گفتار کمتر از هزینه فناوری و همچنین زمان سپری شده در راه است. محدودۀ جغرافیایی یا محدودیت‌های جسمی دیگر موانعی برای درمان نیست. گفتاردرمانی مجازی در دهۀ اول قرن بیستم با درمان صوتی یک بیمار در بیمارستان سواحل غربی پنسیلوانیا در ایالت آمریکا اغاز شد. برخی افراد در ابتدا در مورد میزان تأثیر گفتاردرمانی مجازی تردید داشتند، اما با گذشت زمان این تردید از بین رفته و بسیاری از افراد آن را به درمان حضوری ترجیح می‌دهند. گفتاردرمانی مجازی یک مدل درمانی کاملاً جدید را ارائه می‌دهد که در گفتاردرمانی سنتی در دسترس نیست.

عصر دیجیتالی امروزه امکان سفارشی‌سازی مواد درمانی را ایجاد می‌کند تا علاقه بالایی را در بین بیماران ایجاد کند، اهداف درمانی شخصی که ذاتاً برای بیمار جالب است، در نظر گرفته شود و سطح مطلوبی از درمان برای اطمینان از پیشرفت و یادگیری بیمار فراهم شود. گفتاردرمانی مجازی امکان استفاده از مجموعه‌ای از فناوری‌های در دسترس را فراهم می‌کند که می‌تواند به عنوان یک ضرب نیرویی برای آسیب‌شناس گفتار و زبان باشد.